Jak zawsze w czasie wakacji czytałem trochę literatury pięknej. To prawdziwy oddech dla duszy. Wygrzebałem z tylnej półki cudowną książkę o podróży, jaką Anglik i Polka, pochodząca z pogranicza Wileńszczyzny i Białorusi, odbyli w okolice Niemna. Wspomnienie Nowogródka stało się okazją, by przytoczyć urocze opowiadanie o odsłonięciu pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie w 1898 r. Oto jak Polacy potrafili w czasie niewoli, kiedy władze carskie zabroniły H. Sienkiewiczowi wygłosić przemówienia, wymowną postawą uczcić Wieszcza. Warto o tym pamiętać, odwiedzając Warszawę i przechodząc koło pomnika Poety.

Pamięć jest formą pozdrowienia.

Historia, którą zapamiętałem najlepiej ze wszystkich, opowiada o odsłonięciu pomnika Mickiewicza w Warszawie. Podobnie jak Puszkin przez Rosjan, Mickiewicz jest uważany przez Polaków za wieszcza narodowego i jego pomnik stał się symbolem narodowej kultury. Uroczystość jego odsłonięcia wzbudziła niepokój rosyjskiego gubernatora. Rozkazał otoczyć skwer wojskiem. Zgromadziły się tam tysiące Polaków.

Henryk Sienkiewicz wszedł na podium, wyjął kartki z przemówieniem, którego nie wolno mu było wygłosić, i pomachał nimi w powietrzu. Cisza. Odsłonił pomnik wieszcza. Nikt nie powiedział słowa. Rosjanie patrzyli na Polaków, Polacy na Rosjan. Absolutna cisza.

Nagle z tłumu dał się słyszeć płacz kobiety. Potem kolejne łkanie i jeszcze jedno, aż w końcu cały plac wypełnił się zbiorowym szlochem. Był to jedyny odgłos, jaki słychać było w centrum Warszawy podczas odsłonięcia pomnika Mickiewicza.

Philip Marsden, Dom na Kresach. Powrót, tł. Agnieszka Sozańska, Warszawa 1998, Wydawnictwo W. A. B., s. 70.