Wielki Tydzień, a w nim Święte Triduum Paschalne to jedne z najważniejszych dni roku liturgicznego. Obecnie nasza pobożność jednak bardziej koncentruje się na samych Świętach Wielkanocnych, mniej natomiast na Triduum. Warto więc chyba przypomnieć znaczenie Wielkiego Tygodnia i Świętego Triduum w obchodach roku liturgicznego. Są to dni, które najczęściej spędzamy na przygotowaniach do świąt, a niestety, często zapominamy o ich znaczeniu liturgicznym. Kobiety zabiegane są w robieniu zakupów i sprzątaniu, mężczyźni natomiast zajęci swymi sprawami. Wydaje się, że zanikł dawny schemat, kiedy to kobiety w Wielkim Tygodniu spokojnie piekły ciasta i mięsa oraz szykowały święconkę. Dzieci natomiast kręciły się po kuchni licząc, że dostaną choć mały okruszek z przygotowywanych smakołyków, a mężczyźni w Wielki Piątek szli „na rybkę”, by - jak twierdzili - nie przeszkadzać w domu.
Świat się jednak zmienił, a spowodowały to warunki. Kobiety poszły do pracy, a dom przestał być gniazdem rodzinnym. Kościół zaczął być postrzegany jako miejsce tylko i wyłącznie przeżyć religijnych, a święta to tylko wolne dni.
Pierwsze wzmianki o kształtowaniu się liturgii Wielkiego Tygodnia można znaleźć w pamiętniku pt. Itinerarium Egerii słynnej pątniczki z IV w., która zwraca uwagę na dwukierunkowy charakter liturgii.
Z jednej strony akcentuje wydarzenia z życia Chrystusa (mękę, śmierć i zmartwychwstanie), z drugiej natomiast podkreśla charakter historyczny, wiążąc wydarzenia z datami. Wiele z tamtych zwyczajów zachowało się do dzisiaj.
Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową. Jak opisuje Egeria, w wigilię Niedzieli Palmowej odbywała się procesja z Betanii do Jerozolimy, do bazyliki Anastasis (Grobu Pańskiego). Egeria podkreśla radosny charakter obchodów. W procesji uczestniczyło wielu ludzi, śpiewano pieśni. Prawdopodobnie zdecydowanie później, bo w XI w., zwyczaj urządzania procesji przyjął się na Zachodzie. Niedziela Palmowa była jednak nie tylko początkiem uroczystych obchodów ku czci Męki Pańskiej. W tym dniu rozpoczynał się również okres naprawiania różnych szkód, wyrządzonych innym. Był to okres przebaczenia i pojednania. Nie odbywało się to bez wpływu na życie społeczności lokalnej. I tak np. w wielu regionach biskupowi przysługiwało prawo uwolnienia jednego lub kilku więźniów.
Od pierwszej Niedzieli Męki Pańskiej zachował się w kościołach zwyczaj zakrywania krzyży, które mają pozostać zasłonięte aż do końca liturgii Męki Pańskiej w Wielki Piątek (obrazy pozostawały zakryte do początku Wigilii Paschalnej).
Trzy dni (poniedziałek, wtorek, środa) poprzedzające Triduum przemijały w Kościele jakby niepostrzeżenie. Ich charakter liturgiczny jednak ściśle nawiązywał do Męki Pańskiej. Nazwy Triduum Paschalne w Kościele zaczęto używać od 1929 r.; natomiast wcześniej mówiono o Triduum Sacrum. Łacińskie słowo triduum oznacza dokładnie „trzy dni”. Tradycja Kościoła rzymskokatolickiego pozwala jednakże rozumieć triduum również jako trzy fazy misterium Odkupienia.
W Wielki Czwartek Kościół wspomina Ostatnią Wieczerzę, na której Jezus ustanowił sakramenty Eucharystii i kapłaństwa. Tego dnia przed południem we wszystkich kościołach katedralnych jest odprawiana tzw. Msza krzyżma. Liturgii przewodniczy biskup, natomiast koncelebrujący księża reprezentują całą diecezję; odnawiają także swe przyrzeczenia złożone w czasie święceń kapłańskich. Podczas Mszy św. zostają poświęcone oleje, potrzebne do udzielania sakramentów oraz do konsekracji kościołów lub naczyń liturgicznych. W pozostałych kościołach w Wielki Czwartek jest odprawiana tylko jedna wieczorna Msza św. z udziałem wszystkich miejscowych kapłanów. Jest to tzw. Msza Wieczerzy Pańskiej. W dawnych czasach godziny ranne Wielkiego Czwartku poświęcone były pojednaniu grzeszników publicznych. Chodziło o tych, którzy dopuścili się grzechu znanego publicznie i zaliczanego do tzw. tria capitalia, czyli trzech największych grzechów: zabójstwa, cudzołóstwa i świętokradztwa lub zaparcia się wiary. Człowiek, który był znany społeczności i żył w ekskomunice, jeśli podejmował trud pokuty, musiał uczynić to publicznie, co podkreślał swoim strojem (mówimy o chodzeniu w worze pokutnym). Był to sygnał dla innych, że człowiek ten pokutuje za swoje grzechy. Była to także jednocześnie przestroga, która niewątpliwie przyczyniała się do poprawy życia moralnego innych członków społeczności.
W bogatą liturgię Wielkiego Czwartku wpisuje się też obrzęd tzw. mandatum, tj. obrzęd umycia nóg. Znany był od bardzo dawna i praktykowany we wspólnotach zakonnych. Do 1955 r. był on zarezerwowany tylko dla biskupów i opatów, obecnie zaleca się go w każdej parafii. W Wielki Czwartek na pamiątkę uwięzienia Chrystusa przenosi się Najświętszy Sakrament do innego tabernakulum, zwanego ciemnicą. Zwyczaj ten jest dobrze udokumentowany już od XII w. Następnie ma miejsce obrzęd obnażenia ołtarza (denudatio altaris), co symbolizuje opuszczenie Chrystusa przez najbliższych i rozebranie Go z szat podczas Męki. Od Wielkiego Czwartku aż do Wigilii Paschalnej nie używa się dzwonków. Zamiast nich używa się kołatek - zwyczaj ten znany jest od czasów karolińskich. Symbolizuje on nie tylko smutek, ale również jest pewnego rodzaju postem, szczególnie tzw. postem usznym.
Wielki Piątek jest w Kościele dniem głębokiej żałoby, dniem śmierci Chrystusa.
Zgodnie z odwieczną tradycją, nie sprawuje się wówczas sakramentów. Rano jest odprawiana Liturgia Godzin, czyli tzw. ciemna Jutrznia. Jest to część codziennej modlitwy obowiązującej kapłanów, odmawiana jednak w Wielki Piątek i Wielką Sobotę w sposób szczególny. Po godz. 15.00 (godzina śmierci Jezusa na krzyżu) sprawowana jest Liturgia Męki Pańskiej. Po dojściu do ołtarza kapłan pada na twarz (prostracja). W tym geście największego uniżenia oddaje Chrystusowi całe ludzkie zło i grzech. Po tej modlitwie rozpoczyna się Liturgia Słowa, podczas której najważniejszym czytaniem jest opis Męki Pańskiej wg św. Jana, zwykle czytany z podziałem na role. Kolejną częścią tego nabożeństwa jest adoracja krzyża.
Należy podkreślić, że wielkopiątkowy post i przyjęcie Komunii św. akcentują dwubiegunowość życia Kościoła - z jednej strony ziemskie życie, a z drugiej życie z Chrystusem. Ostatnim elementem liturgii Wielkiego Piątku jest grób Chrystusa. Ciało Pana Jezusa wystawione w monstrancji okrytej welonem, który symbolizuje całun, zanoszone jest do specjalnej kaplicy zwanej Bożym Grobem. Świadectwa o urządzaniu grobu Chrystusa są bardzo stare. Zwyczaj ten prawdopodobnie wywodzi się z Syrii i od X w. jest powszechnie znany w Kościele.
Czasami słyszy się też opinię, że nie należy „upolityczniać” grobów. Świadczy to o braku zrozumienia samego sensu ozdabiania i nawiedzania grobów. Dekoracja grobów od wieków nawiązywała do grzechów narodu, a nawiedzenie ma charakter pokutny. Szczególną uwagę na to zwracała dawna katecheza - nawiedzenie grobów jest zadośćuczynieniem za grzechy całego narodu, który świadomy win dokonuje pokuty nie tylko za swoje konkretne czyny, ale i pokuty ekspiacyjnej.
Wielka Sobota jest dniem uwielbienia Chrystusa umęczonego i złożonego w grobie, czego wyrazem jest śpiewany hymn Exultet - najpiękniejszy z hymnów, jaki posiada Kościół. Wysławia wszystkie dobrodziejstwa, jakie ma ludzkość przez Światło, ale nade wszystko wysławia Chrystusa, który jest światłem świata. W tym dniu Kościół nie celebruje Mszy św. (Wigilia Paschalna odprawiana w sobotni wieczór należy do obchodów Niedzieli Wielkanocnej). Na obrzędy liturgii wielkosobotniej składają się cztery części, z którymi wiążą się symbole życia, najprostsze i jednocześnie najgłębsze:
1) ogień, który bywa żywiołem niszczycielskim, ale jednocześnie ogrzewając, pozwala przetrwać chłód, a także oświetla ciemność nocy;
2) Słowo Boże, które jest przede wszystkim stwórcze; mówi o tym opis stworzenia świata opisujący pierwszą paschę - przejście z nieistnienia do istnienia. Czytania, których w tę noc jest bardzo wiele, wiodą nas przez całą historię zbawienia;
3) woda, która nie tylko obmywa z brudu, ale jest konieczna do życia, daje życie, bez niej jest ono niemożliwe;
4) chleb - ten zwyczajny pokarm przez Chrystusa przemienia się w Jego chwalebne i zmartwychwstałe Ciało.
Niedziela Wielkanocna jest trzecim dniem Świętego Triduum i jednocześnie pierwszym dniem Pięćdziesiątnicy paschalnej. Początkowo świętowanie kończyło się Mszą św. w Wigilię Paschalną. Później jednak rozszerzono je na cały dzień Niedzieli Zmartwychwstania i wprowadzono drugą Mszę św. w ciągu dnia, nawiązując w ten sposób do ukazania się aniołów przy grobie.
Zmiany liturgiczne po II Soborze Watykańskim przewidują odprawienie procesji rezurekcyjnej po godz. 24.00 w nocy z Wielkiej Soboty na Wielką Niedzielę. Jednakże Polska ma dyspensę (dzięki staraniom Prymasa Tysiąclecia) do odprawiania tej procesji w niedzielny poranek. Zwyczaj odprawiania procesji rezurekcyjnej w niedzielny poranek ma w Polsce ok. 200 lat. Wywodzi się z czasów zaborów, gdy nie wolno było odprawiać tej procesji w godzinach nocnych. Rezurekcja, czyli Msza św. połączona z procesją, należy do najuroczystszych w roku liturgicznym. Rozpoczyna się wyniesieniem z grobu Pana Jezusa, dla podkreślenia tajemnicy, że ten sam Chrystus, który tego dnia zmartwychwstał, jest z nami w Najświętszym Sakramencie. Zwyczaj obchodzenia rezurekcji sięga X w. Obecny obrzęd pochodzi z wieku XVI.
Gdy będziemy uczestniczyć w obrzędach Triduum Paschalnego, zastanówmy się, czy zmartwychwstanie Chrystusa dotyczy naszego życia? Czy nie jest może jakimś wydarzeniem z odległej przeszłości, które niewiele nas obchodzi?