Grzegorz Polak: Sudan przez wiele lat kojarzył nam się z okrutnymi prześladowaniami chrześcijan. W 2011 r. doszło do podziału kraju na dwa państwa: Sudan i Sudan Południowy, gdzie chrześcijanie funkcjonują bez przeszkód.

Br. Robert Wieczorek: Zdecydowana większość Sudańczyków Południowych utożsamia się z chrześcijaństwem. Muzułmanie, którzy dominują w Sudanie, u jego południowego sąsiada są w mniejszości. Wszyscy mieszkańcy Sudanu Południowego mogą praktykować swoją religię, jednak żyją w cieniu niedawnych dramatycznych wydarzeń, kiedy polityka ingerowała w życie religijne obywateli. To niebezpieczeństwo grozi także dziś, gdyż rządzący wywodzą się z różnych plemion i różnią się przynależnością wyznaniową.

Dlatego papież Franciszek zaprosił przywódców Sudanu Południowego na rekolekcje do Watykanu, a na ich zakończenie, 11 kwietnia 2019 r., padł przed nimi na kolana, ucałował ich stopy i błagał ich, ludzi różnych wyznań, o pojednanie.

Wielu krytykowało Ojca Świętego, zarzucało mu to, że się niepotrzebnie upokorzył. Ja natomiast byłem urzeczony tym profetycznym gestem Franciszka. Dostrzegłem w nim „Boży szantaż” wobec polityków. Jeżeli teraz któryś z nich odważyłby się na wszczęcie wojny domowej, to tak jakby kopnął papieża w twarz.

Ojciec Święty doskonale sobie zdaje sobie sprawę, że politycy mają tendencję do wykorzystywania i dzielenia Kościoła. Dlatego swojej pielgrzymce do Sudanu Południowego w dniach 3-5 lutego 2023 r. nadał charakter ekumeniczny. Towarzyszyli mu prymas Kościoła anglikańskiego i moderator prezbiteriańskiego Kościoła Szkocji.

Papież zostawił ważne przesłanie: nie dopuścić, aby religia stała się argumentem przetargu. To bardzo ważne, ponieważ w Sudanie Południowym funkcjonuje przekonanie, że „krew jest mocniejsza od wody”, czyli że twoja przynależność plemienna jest ważniejsza niż twój chrzest.

W Afryce najczęstszym zarzewiem konfliktów są podziały plemienne. Jak sobie z tym radzi Kościół w Sudanie Południowym?

Znam piękne świadectwa z diecezji Malakal, w której obecnie pracuję, z 2013 r., gdy wybuchła wojna domowa w Sudanie Południowym. Na tym terenie żyją ludzie z trzech największych plemion: Szylluków, Dinka i Nuerów. Z tych plemion wywodzi się dwudziestu księży pracujących w diecezji. Armia rządowa zaatakowała miasta Nuerów – Bentiu i Rubkona, które zostały zrównane z ziemią. Ksiądz Steven, Szylluk, który był proboszczem w Bentiu, opowiadał mi, że gdy w czasie zamieszek większość księży ewakuowała się do Juby, stolicy kraju, on oraz kilku księży z diecezji Malakal mieszkali razem w jednym domu i razem pokazywali się publicznie. To było piękne świadectwo kapłanów z trzech zwaśnionych plemion, którzy pokazywali ludziom, że nie aprobują nienawiści. A trzeba wiedzieć, że ks. Steven wcześniej stracił dwunastu członków rodziny, których zabili Nuerowie. Mimo to zgodził się iść do Bentiu, aby pracować wśród nich, i nauczył się ich języka. Podkreślał, że jest chrześcijaninem i musi stanąć ponad tymi podziałami. Nie poszedł za logiką zemsty ani zbiorowej odpowiedzialności.

Jak w kraju niejednolitym wyznaniowo ludzie odnoszą się do duchownych?

Jestem wprost zachwycony ich postawą. Dam przykład: idę kiedyś na skraj naszego obozu uchodźców, żeby pojechać busikiem do parafii w centrum Rubkona (nie mieliśmy jeszcze wtedy samochodu). Wsiadam, a ktoś mi mówi: „Cieszę się, że żyjesz z nami. Zapłacę za twój bilet”. Ludzie, którzy są biedni i sami uzależnieni od pomocy humanitarnej, potrafią jeszcze się podzielić z nami, białymi, a przecież ten musi być bogaty!

Przewodniczący rady w mojej parafii kiedyś powiedział mi: „Wiesz, dlaczego ludzie tak bardzo was szanują? Bo musicie być natchnieni przez Ducha Świętego, który dał wam siłę do wytrwania w celibacie”. Ci ludzie potrafią docenić ofiarę.

Proszę sobie wyobrazić, że na ulicy ludzie do mnie podchodzą, po pozdrowieniu przytrzymują mi rękę, ciągną ją do czoła i proszą o błogosławieństwo. Oni wierzą w siłę modlitwy kapłańskiej i nie wstydzą się prosić o nią przy innych ludziach.

Jak funkcjonuje Kościół katolicki w Sudanie Południowym?

Z punktu widzenia socjologicznego istnienie Kościoła jest niewytłumaczalne. Choć już od połowy XIX wieku do Sudanu przyjeżdżali pierwsi misjonarze, to jednak powstanie Mahdiego na długo zablokowało jego rozwój. W 1952 r., kiedy Sudan odzyskał niepodległość, większość muzułmańska zadecydowała, że gwarantem jedności kraju mają być jeden język – arabski i jedna religia – islam. Zaprotestowali animiści i chrześcijanie na południu. Wtedy władza wypędziła wszystkich misjonarzy. Zostało tylko kilkunastu księży z jednym biskupem.

Paradoksalnie ta dramatyczna sytuacja zmobilizowała ocalałą garstkę chrześcijan do samoorganizowania się. Dodatkowym utrudnieniem był fakt, że Sudańczycy traktowali chrześcijaństwo, podobnie jak islam, z dużą rezerwą, jako religię najeźdźców.

Ponieważ kościoły zostały zamknięte, ludzie modlili się w słomianych szopach w buszu. Choć już w 1925 r. założono pierwszą parafię nuerską Rubkona (w której obecnie pracuję), przez dziesiątki lat pozostawała jedynie garstka gorliwych chrześcijan. Gdy w latach 80. ubiegłego wieku wybuchła II wojna sudańska, żołnierze wysadzili w powietrze kościół, a istniały całe regiony, gdzie nawet czarnym księżom nie wolno było działać. W mojej parafii przynajmniej przez 25 lat nie było żadnego duchownego! Okupanci muzułmańscy liczyli na to, że ludzie z powodu walk i głodu opuszczą Nuerland i wyjadą do Chartumu, a tam może uda się zasymilować ich z ludnością muzułmańską. Chodziło im też o przejęcie kontroli nad ropą odkrytą ostatnio w ziemi Nuerów. Zmuszeni do emigracji na północ Nuerowie zaczęli jednak integrować się w klubach przy kilku kościołach na przedmieściach stolicy, chodzić na katechezy i tam przyjmować chrzest, któremu u siebie kiedyś mocno się opierali. Potem świeccy katechiści z Biblią pod pachą wracali na południe i sami w swoich wioskach głosili Ewangelię. Biskup pozwolił im na udzielanie chrztu, co spowodowało, że tysiące ludzi zostało ochrzczonych. Mówimy o fenomenie ostatnich lat ubiegłego wieku! Dzięki świeckim powstał żywy Kościół, który stoi na odpowiedzialnych, ubogich i oddanych Bogu ludziach. Jako kapłan modlę się, żebym nie popsuł tego, co Bóg w nich zdziałał. Jako franciszkanin chcę być ich sługą i bratem.

Br. Robert Wieczorek - w 1994 r. wyjechał na misje do Republiki Środkowoafrykańskiej, od 2022 r. misjonarz w Sudanie Południowym. Autor książek: Listy z Serca Afryki i Pęknięte Serce Afryki, EKG Serca Afryki. Historia choroby oraz Koptowie. Staliśmy się śmieciem tego świata (dostępne na: ksiegarnia.niedziela.pl).