Święta Katarzyna spod Łysicy

Katarzyński odpust przypada 25 listopada u progu Adwentu, ale jak mówi ks. Jarosław Majka, proboszcz w Świętej Katarzynie – nie jest to odpust jedyny; kościół nosił kiedyś wezwanie Trójcy Świętej (jako budowany w miejscu znanym z dość intensywnych wierzeń pogańskich), jest także odpust Matki Bożej Anielskiej oraz, z racji obecności sióstr bernardynek – mocno zakorzenione w miejscowej tradycji odpusty: ku czci św. Antoniego i św. Franciszka.

Niemniej w dniu odpustu 25 listopada parafianie wzywają wstawiennictwa św. Katarzyny, a siostry praktykują nowennę ku jej czci oraz rozprowadzają broszurkę popularyzującą kult. W kościele, poza feretronem, są dwa wyobrażenia patronki. Jedno z nich to figura z XIX wieku, szacowana na ok. 1860-70. Być może jest to kopia figury cedrowej, sprowadzonej wg legendy z Ziemi Świętej, która miała spłonąć w pożarze, ale jest to nadal hipoteza.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Natomiast najzupełniej pewna okazała się unikatowość figury św. Katarzyny, przeniesionej niedawno z kapliczki na słupie sprzed klasztoru do krużganków kościoła. Po skrupulatnym przebadaniu, figura okazała się jednym z najstarszych świadków historii budowy kościoła w Świętej Katarzynie.

Św. Katarzyna z krużganków

Reklama

Figura umieszczona wysoko w kapliczce na słupie stała przed klasztorem od XIX wieku i wszyscy, łącznie z kolejnymi księżmi rektorami, kapelanami i proboszczami oraz siostrami, za taką, czyli pochodzącą z XIX wieku ją uważali. Jak doszło do pomyłki? Sprawę wyjaśnia ks. prałat Zygmunt Nocoń, historyk sztuki, poprzedni proboszcz, a obecnie kapelan sióstr.

Otóż w spisanej oryginalnie, inkaustem i z mnóstwem szczegółów Kronice Sióstr z lat 1870-80 znajdują się dokładne informacje na temat budowy owego słupa z 1872 r. Skrupulatny opis („dzień pochmurny, deszcz rosił… nazajutrz pogoda piękna, zaczęli brać fundament ludzie ze Świętej Katarzyny…”), z nazwiskami zaangażowanych gospodarzy, wyszczególnieniem fur piasku, kamienia, podaje wiele informacji, łącznie z tą, że „kamieniarz z Kunowa zaczął odnawiać figurę św. Katarzyny”. Z kolei w ogrodzie sióstr znajduje się figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, także z kamienia kunowskiego – to mogło zasugerować, że figura jest z podobnego okresu.

Reklama

Jej oryginalność dostrzegł półtora roku temu Janusz Cedro, ówczesny wojewódzki konserwator zabytków. Pękniętą, wyjęto ze słupa; specjalistyczne badania potwierdziły, że jest znacznie starsza. – Jest to jeden z najciekawszych przykładów rzeźby kamiennej gotyckiej. Być może ta rzeźba, pochodząca z XV wieku, czyli z czasu budowy kościoła pierwotnie znajdowała się w krużgankach, ale tego na pewno nie wiemy – mówi ks. Zygmunt Nocoń. Wyjaśnia, że jest to rzadko spotykane przedstawienie św. Katarzyny z glorią, czyli koroną podtrzymywaną przez aniołów, są także właściwe jej atrybuty: koło, miecz oraz ślady po herbie. Odrestaurowaną figurę umieszczono w krużgankach, w starannie zagospodarowanej wnęce, gdzie wcześniej stał konfesjonał. Podobną stylowo płaskorzeźbę – rodzaj tablicy pasyjnej – umieszczono tuż obok.

Natomiast w kapliczce słupowej nadal stojącej obok kościoła znajduje się obecnie kopia figury św. Katarzyny, wykonana przez konserwatora Grzegorza Wiatra.

Ks. Nocoń przypuszcza, że w klasztorze jeszcze w czasach gospodarowania tutaj bernardynów (czyli przed 1815 r.) były wota i przejawy czci związane ze św. Katarzyną, ale zaginęły wskutek zawieruch wojennych lub pożarów, będących plagą tego niezwykłego miejsca.

Piękna i mądra

Mimo że Święta jest popularna, historycy mają wiele wątpliwości dotyczących jej życia. Pamięć o niej przetrwała jako o majętnej, pięknej i jednej z najmądrzejszych kobiet w Aleksandrii, władającej kilkoma językami, swobodnie dyskutującej z uczonymi. Nie jest znana dokładna data jej urodzin, ale żyła prawdopodobnie na przełomie III i IV wieku. Jedna z legend głosi, iż zginęła śmiercią męczeńską w dniu 25 listopada. Wtedy obchodzimy jej święto.

Katarzynę przedstawia się najczęściej jako bardzo młodą kobietę z charakterystycznymi atrybutami: piórem (symbolizującym mądrość), kołem z nożami do łamania kości (odnoszącymi się do tortur, jakich doznała święta). Na głowie ma koronę. W dłoni często trzyma palmę symbolizującą męczeństwo, książkę oznaczającą wiedzę lub miecz nawiązujący do ścięcia.

Pobożni w puszczańskiej osadzie

Reklama

Rycerz Jagiełły – odpowiednik współczesnego pracoholika szukającego odosobnienia – zapragnął zmiany życia i pokuty. Jak pisał ks. Tomasz Wróbel, podsumowując posługę sióstr bernardynek w l. 1815 – 1966, w roku 1399 pod Łysicą osiadł „niejaki Wacławek”, „zapalony duchem pobożności”. Własnym sumptem i z pomocą „jałmużny dobry ludzi” zbudował kościół z wieżą ku czci św. Katarzyny Męczennicy Aleksandryjskiej, gdzie umieścił przywiezioną z Ziemi Świętej figurkę i olej z jej grobu na Synaju. Przez jakiś czas wraz z Wacławkiem mieli przebywać benedyktyni.

Podróżujący tędy do Bodzentyna bp krakowski Jan Rzeszowski, widząc podupadający kościół św. Katarzyny, postanowił sprowadzić do puszczańskiej osady bernardynów. Do obsługi erygowanego w 1478 r. klasztoru i kościoła ku czci Trójcy Świętej, Matki Boskiej oraz św. Katarzyny, przeznaczył obszar na „pięć staj wokoło” z „czterema dymami”.

Tam, gdzie powstawały klasztory, krzewiło się życie religijne, kulturalne, gospodarcze. Tak też było i w Świętej Katarzynie. Nie ominęły jej jednak pożary. W 1534 r. spalił się klasztor z kościołem. Po odbudowie ponownie konsekrował go bp Piotr Gamrat w 1539. W XVII stuleciu kościół i klasztor rozbudowują się i otrzymują nowe urządzenia (m.in. organy, krużganki, zegar na wieży).

Przybywają bernardynki

Reklama

Dekretem bp. Wojciecha de Boża Wola Górskiego z 1815 r. klasztor został nadany bernardynkom z Drzewicy. W maju 1847 r. pożar znów zniszczył kościół, bernardynki jednak nie opuściły św. Katarzyny, odbudowując go wraz z klasztorem. Przetrwały czasy ukazów carskich, kasacji, okupacji hitlerowskiej. Po wojnie klasztor prowadził kursy kroju, szycia, haftu oraz internat i – aż do 1962 – stołówkę. Obecnie w Świętej Katarzynie nadal żyją i pracują siostry bernardynki – mniszki Trzeciego Zakonu Regularnego św. Franciszka z Asyżu. Dzielą czas pomiędzy modlitwę w intencjach Kościoła, Polski, ludzi, którzy niezmiennie o nią proszą oraz pracę dla potrzeb klasztoru (nadal mają niewielkie gospodarstwo) i miejscowego kościoła (są zakrystiankami, organistkami).

Kościół przy turystycznej trasie

W św. Katarzynie jest od niedawna samodzielna parafia diecezjalna (wydzielona z Bodzentyna), erygowana dekretem bp. Kazimierza Ryczana w 2009 r. Wcześniej był tu rektorat.

Do położonej przy drodze na Kielce świątyni, do której przytuliła się klauzura, prowadzą małe krużganki. Uważny obserwator dostrzeże gotyckie okienko, ciekawe portale, pozostałości średniowiecznych murów. One są najstarsze, fragmentami z XIV wieku. Wnętrze świątyni i jej stan zewnętrzny są obrazem troski parafii i kolejnych duszpasterzy. Parafia jest niewielka, liczy ok. 1600 osób, z tendencją rozwojową, bo otoczenie jest atrakcyjne i piękne, a jego siłę napędową stanowią turyści. – Na Łysicę idą tłumy, część z tych tłumów bywa na Mszach św. w kościele – mówi ks. prob. Jarosław Majka. Zauważa (nareszcie!) odchodzenie w tej pięknej miejscowości od standardów rodem z PRL.

Wyposażenie kościoła jest stosunkowo nowe, z ostatnich dziesięcioleci, utrzymane w charakterystycznym stylu prostoty franciszkańskiej: w ołtarzu krzyż franciszkański, po bokach obrazy Matki Bożej Częstochowskiej i św. Franciszka, po prawej stronie przy oknie – figurka św. Katarzyny, klauzurowy chór i krata. O kościół zawsze dbają siostry bernardynki.

„Niech nawiedzający ten zaułek Polski wiedzą, że sławy Ojczyźnie nie przysparzali tylko pisarze stąd się wywodzący, czy partyzanci ostatniej wojny, lecz także nieznane, zamknięte za klauzurą Siostry Bernardynki” – napisał bp Kazimierz Ryczan we wstępie do publikacji „Klasztor pod Łysicą. Dwa wieki pobytu Sióstr Bernardynek” (2015), z której dzięki uprzejmości autora – ks. Zygmunta Noconia, miałam przyjemność korzystać.

Po przedstawieniu dwa tygodnie temu postaci św. Franciszka z Asyżu chciałbym dzisiaj opowiedzieć o innym świętym, który należał do pierwszego pokolenia Braci Mniejszych: o Antonim Padewskim czy - jak go się również nazywa - Lizbońskim, nawiązując do miejsca jego urodzenia. Mowa o jednym z najpopularniejszych świętych w całym Kościele katolickim, czczonym nie tylko w Padwie, gdzie wzniesiono wspaniałą bazylikę, w której spoczywają jego doczesne szczątki, ale na całym świecie. Wierni z wielką czcią odnoszą się do jego obrazów oraz figur, przedstawiających go z lilią, symbolem jego czystości, bądź z Dzieciątkiem Jezus na ręku, upamiętniającym cudowne widzenie, o którym wspominają niektóre źródła literackie. Antoni w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju duchowości franciszkańskiej dzięki swym wybitnym przymiotom - inteligencji, zrównoważeniu, gorliwości apostolskiej, a przede wszystkim żarliwości mistycznej. Urodził się w Lizbonie w szlacheckiej rodzinie ok. 1195 r. i na chrzcie otrzymał imię Fernando (Ferdynand). Wstąpił do kanoników zachowujących monastyczną Regułę św. Augustyna, najpierw w klasztorze św. Wincentego w Lizbonie, następnie Świętego Krzyża w Coimbrze - renomowanego ośrodka kultury Portugalii. Z zainteresowaniem i zapałem poznawał Biblię i Ojców Kościoła, zdobywając wiedzę teologiczną, którą owocnie wykorzystywał w działalności nauczycielskiej i kaznodziejskiej. W Coimbrze wydarzył się epizod, który w decydujący sposób wpłynął na jego życie: w 1220 r. wystawiono tam relikwie pierwszych pięciu misjonarzy franciszkańskich, którzy udali się do Maroka, gdzie ponieśli śmierć męczeńską. Ich historia zrodziła w młodym Ferdynandzie pragnienie naśladowania ich i postępowania drogą chrześcijańskiej doskonałości: poprosił wówczas o zgodę na opuszczenie kanoników św. Augustyna i zostanie bratem mniejszym. Jego prośba została przyjęta i pod nowym, zakonnym imieniem Antoni on również wyruszył do Maroka. Opatrzność Boża zdecydowała jednak inaczej. Z powodu choroby musiał wrócić do Włoch i w 1221 r. wziął udział w słynnej Kapitule Namiotów w Asyżu, gdzie spotkał też św. Franciszka. Następnie żył czas jakiś w całkowitym ukryciu w klasztorze w pobliżu Forli w północnych Włoszech, gdzie Pan powołał go do innej misji. Wysłany w okolicznościach zupełnie przypadkowych do wygłoszenia kazania z okazji święceń kapłańskich, pokazał, że wyposażony jest w taką wiedzę i dar wymowy, iż przełożeni przeznaczyli go do kaznodziejstwa. Tak oto rozpoczął we Włoszech i we Francji ogromnie intensywną i skuteczną działalność apostolską, by nakłonić sporą liczbę osób, które odeszły od Kościoła, do zmiany decyzji. Był też jednym z pierwszych nauczycieli teologii Braci Mniejszych, jeżeli nie wręcz pierwszym. Rozpoczął swe nauczanie w Bolonii, z błogosławieństwem Franciszka, który, w uznaniu cnót Antoniego, wystosował do niego krótki list, rozpoczynający się tymi słowami: „Podoba mi się, że nauczasz świętej teologii braci”. Antoni położył podwaliny pod teologię franciszkańską, która - uprawiana przez innych wybitnych myślicieli - miała osiągnąć swoje szczyty w postaciach Bonawentury z Bagnoregio i bł. Dunsa Szkota. Kiedy został prowincjałem Braci Mniejszych w Północnych Włoszech, nadal zajmował się kaznodziejstwem, dzieląc je ze sprawowaniem urzędu przełożonego. Gdy skończył misję prowincjała, wrócił w okolice Padwy, dokąd jeszcze kilkakrotnie się udawał. Po niespełna roku zmarł u bram tego miasta - 13 czerwca 1231 r. Padwa, która przyjęła go z miłością i czcią, złożyła mu wieczny hołd czci i pobożności. Sam papież Grzegorz IX - który wysłuchawszy jego kazania, nazwał go „Arką Testamentu” - kanonizował go w 1232 r., również w następstwie cudów, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem. W ostatnim okresie życia Antoni zapisał dwa cykle „Kazań”, zatytułowane „Kazania niedzielne” i „Kazania na uroczystości i święta”, przeznaczone dla kaznodziejów i wykładowców teologii z Zakonu Franciszkańskiego. Komentuje w nich teksty Pisma Świętego, prezentowane przez liturgię, wykorzystując patrystyczno-średniowieczną interpretację czterech zmysłów: literackiego lub historycznego, alegorycznego lub chrystologicznego, topologicznego czy moralnego i anagogicznego, który ukierunkowuje ku życiu wiecznemu. Chodzi o teksty teologiczno-homiletyczne, będące odzwierciedleniem żywego przepowiadania, w których Antoni proponuje prawdziwą i właściwą drogę chrześcijańskiego życia. Tak wielkie jest bogactwo nauki duchowej zawartej w „Kazaniach”, że czcigodny papież Pius XII w 1946 r. ogłosił Antoniego doktorem Kościoła, nadając mu tytuł „Doctor Evangelicus”, gdyż z pism tych przebija świeżość i piękno Ewangelii; dziś jeszcze możemy czytać je z wielkim pożytkiem duchowym. W swoim nauczaniu mówi o modlitwie jako związku miłości, która popycha człowieka do słodkiej rozmowy z Panem, przynosząc niewypowiedzianą radość, która łagodnie ogarnia modlącą się duszę. Antoni przypomina nam, że modlitwa potrzebuje atmosfery ciszy, która nie ma nic wspólnego z oderwaniem się od zewnętrznego hałasu, ale jest doznaniem wewnętrznym, mającym na celu usunięcie przeszkód w skupieniu się, spowodowanych przez troski duszy. Według nauczania tego wybitnego doktora franciszkańskiego, modlitwa składa się z czterech niezbędnych postaw, które Antoni określił po łacinie jako „obsecratio”, „oratio”, „postulatio”, „gratiarum actio”. Moglibyśmy je przetłumaczyć następująco: ufne otwarcie serca na Boga, czuła rozmowa z Nim, przedstawienie naszych potrzeb, wysławianie Go i dziękczynienie. W tym nauczaniu św. Antoniego o modlitwie widzimy jeden ze szczególnych rysów teologii franciszkańskiej, którą on zapoczątkował, a mianowicie fundamentalną rolę przyznaną miłości Bożej, która wkracza w sferę uczuć, woli, serca, i będącej także źródłem, z którego wytryska poznanie duchowe, przerastające wszelkie poznanie. Pisze dalej Antoni: „Miłość jest duszą wiary, sprawia, że jest ona żywa; bez miłości wiara umiera” („Kazania na niedziele i święta II”, „Il Messaggero”, Padwa 1979, s. 37). Tylko dusza, która się modli, może dokonać postępów w życiu duchowym: oto uprzywilejowany przedmiot przepowiadania św. Antoniego. Zna on doskonale ułomności ludzkiej natury, skłonność do popadania w grzech, dlatego stale wzywa do walki ze skłonnością do chciwości, pychy, nieczystości oraz do praktykowania cnót ubóstwa i wielkoduszności, pokory i posłuszeństwa, niewinności i czystości. Na początku XIII wieku, w kontekście odrodzenia miast i rozkwitu handlu, wzrastała liczba osób nieczułych na potrzeby ubogich. Z tego też powodu Antoni wielokrotnie wzywa wiernych do myślenia o prawdziwym bogactwie, bogactwie serca, które czyni ich dobrymi i miłosiernymi, i gromadzeniu skarbów dla Nieba. „Bogacze - tak wzywa - zaprzyjaźnijcie się z ubogimi, (...) przyjmijcie ich w swoich domach: to oni, ubodzy, przyjmą was potem w wieczne mieszkanie, gdzie jest piękno pokoju, ufność w bezpieczeństwo oraz obfity spokój wiecznej sytości” (tamże, s. 29). Czyż nie widzimy, Drodzy Przyjaciele, że to nauczanie jest bardzo ważne także dziś, gdy kryzys finansowy i poważne nierówności gospodarcze zubożają wiele osób i stwarzają warunki nędzy? W encyklice „Caritas in veritate” przypominam: „Ekonomia bowiem potrzebuje etyki dla swego poprawnego funkcjonowania; nie jakiejkolwiek etyki, lecz etyki przyjaznej osobie” (n. 45). Antoni, w szkole Franciszka, stawia zawsze Chrystusa w centrum życia i myślenia, działania i kaznodziejstwa. I to jest drugi rys typowy dla franciszkańskiej teologii: chrystocentryzm. Kontempluje ona z upodobaniem i wzywa do kontemplacji tajemnic człowieczeństwa Pana, w szczególny sposób tajemnicy Narodzenia, które wywołują w nim uczucia miłości i wdzięczności dla Bożej dobroci. Również widok Ukrzyżowanego inspiruje w nim myśli o wdzięczności dla Boga i szacunku dla godności osoby ludzkiej, tak iż wszyscy, wierzący i niewierzący, mogą znaleźć w niej to znaczenie, które wzbogaca życie. Antoni pisze: „Chrystus, który jest twoim życiem, wisi przed tobą, abyś patrzył na krzyż jak w lustro. Będziesz mógł tam poznać, jak śmiertelne były twoje rany, których żadne nie uleczyłoby lekarstwo, jak tylko krew Syna Bożego. Jeśli dobrze się przyjrzysz, będziesz mógł zdać sobie sprawę, jak wielka jest twoja godność ludzka i twoja wartość (...). W żadnym innym miejscu człowiek nie może lepiej uświadomić sobie, jak wiele jest wart, jak wtedy, gdy spogląda w lustro krzyża” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 213-214). Drodzy Przyjaciele, oby Antoni Padewski, tak bardzo czczony przez wiernych, mógł wstawiać się za całym Kościołem, a zwłaszcza za tymi, którzy poświęcają się kaznodziejstwu. Oni zaś, czerpiąc natchnienie z jego przykładu, niech troszczą się o łączenie mocnej i zdrowej nauki ze szczerą i żarliwą pobożnością i zwięzłością przekazu. W obecnym Roku Kapłańskim módlmy się, aby kapłani i diakoni pełnili pilnie tę posługę głoszenia i aktualizacji Słowa Bożego wiernym, przede wszystkim w homiliach liturgicznych. Niech będą one skutecznym przedstawieniem odwiecznego piękna Chrystusa, właśnie tak jak zalecał Antoni: „Kiedy głosisz Chrystusa, otwiera On twarde serca; gdy wzywasz Go, osładza gorzkie pokusy; gdy myślisz o Nim, rozjaśnia Twoje serce; kiedy o Nim czytasz, nasyca twój umysł” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 59).