W homilii Prymas Polski abp Wojciech Polak podkreślił, że dzień uroczystego jubileuszu to najpierw wdzięczność za wszystkie drogi, po których dostojnego Jubilata prowadził Bóg. Jedna z nich wiodła z Rzymu do Ojczyzny, do której abp Kowalczyk powrócił z woli papieża Jana Pawła II jako pierwszy powojenny nuncjusz apostolski, w czasach dla kraju przełomowych.

„Przyszedłeś, jak prosił Cię wówczas święty papież, aby umocnić naszą jedność z Następcą Piotra, ale także po to, aby tworzyć klimat konstruktywnego porozumienia (…). I tak się właśnie składa, że srebrny jubileusz Twojej sakry biskupiej wypada w dwudziestopięciolecie odzyskanej przez Polskę wolności. Wpisuje się więc w to wciąż zadane nam przez Jana Pawła II do wypełnienia dzieło wspólnego dążenia do prawdziwego duchowego, moralnego i materialnego dobra narodu” – mówił abp Polak.

Zwracając się do swego poprzednika podkreślił, że przez te lata jubilat przypominał, że trzeba nosić w sercu i umyśle świadomość, że Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek. „Mówiłeś, że z wolnością zewnętrzną musi iść w parze wewnętrzna wolność człowieka oparta na fundamentach Bożego prawa, bo wolność to nie tylko wielki dar, ale i wielkie zadanie. Dlatego i Ty przypominałeś swoim rodakom, że koniecznym staje się owo mozolne zagospodarowywanie przestrzeni wolności, tak w wymiarze jednostki, jak i narodu” – przypomniał Prymas.

W swoim słowie metropolita gnieźnieński wskazał także na kolejne zadanie – posługę arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego Prymasa Polski, którą Jubilat podjął po zakończeniu misji nuncjusza apostolskiego i za którą dziś również dziękuje, pośród owczarni, której jako pasterz przez ostatnie lata przewodził.

„Nie czas i miejsce, by ją teraz ponownie opisywać czy szczegółowo przypominać, choćby dlatego, że przecież wciąż jest tak bliska i żywa w sercach i w pamięci nas wszystkich. Dostojny Jubilat powtarzając, także w swej codziennej posłudze, słowa swojego biskupiego zawołania: fiat voluntas Tua – niech mi się stanie według słowa Twego – uczył nas bowiem i tego, że to Jego słowo, Jego wola i Jego moc, moc Chrystusa Zmartwychwstałego, a nie nasza, mają przemieniać oblicze ziemi” – zaznaczył abp Polak.

Na koniec zapewnił abp. Kowalczyka o wdzięczności i modlitewnej pamięci wspólnoty Kościoła gnieźnieńskiego.

„Niech Drogi Jubilat, wspominając dziś z wdzięcznością dzień swej konsekracji biskupiej, nie tylko jeszcze raz za Janem Pawłem II w sercu swym powtórzy, że pasterze owczarni w wypełnianiu swojej posługi biskupiej (…) mogą liczyć na szczególną łaskę Bożą, ale także – prosimy – niech Ksiądz Arcybiskup pamięta, że może liczyć i na naszą wdzięczność, na pamięć i na naszą modlitwę, na wołanie Świętowojciechowego Kościoła: niech Go Pan zachowa, niech Go strzeże, niech łaską swą umacnia i obdarza na wieki” – mówił na koniec Prymas Polski.

Błogosławieństwo i słowa gratulacji przekazał Jubilatowi także papież Franciszek. List Ojca Świętego odczytał pod koniec liturgii nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore

„Czcigodnemu Bratu Józefowi Kowalczykowi, emerytowanemu arcybiskupowi starożytnego i świętego Kościoła gnieźnieńskiego a zarazem byłemu Prymasowi Polski, składamy z radością gratulacje z powodu dwudziestej piątej rocznicy przyjęcia przezeń święceń biskupich. Jednocześnie pomni jesteśmy na jego gorliwość jako nuncjusza apostolskiego w tym umiłowanym Narodzie oraz ordynariusza wspomnianej stolicy. Za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej i świętego Wojciecha z serca udzielamy mu apostolskiego błogosławieństwa jako zadatku łask niebieskich i znaku miłości braterskiej oraz prosimy, by za Nas się modlił” – napisał Ojciec Święty.

Wspólnie z abp. Józefem Kowalczykiem, abp. Wojciechem Polakiem i abp. Celestino Migliore u grobu i relikwii św. Wojciecha modlili się także: metropolita lubelski abp Stanisław Budzik, metropolita warmiński abp Wojciech Ziemba, bp Edward Janiak z Kalisza, bp Krzysztof Wętkowski z Gniezna oraz abp senior Henryk Muszyński i bp senior Bogdan Wojtuś. Obecna była także m.in. była premier Hanna Suchocka, przedstawiciele władz, poczty sztandarowe oraz reprezentanci organizacji i stowarzyszeń kościelnych, a także służb mundurowych. Wszystkim za wspólną modlitwę i pamięć, przywołując słowa św. Jana Pawła II z książki „Dar i Tajemnica” dziękował Jubilat.

Wieczorem w katedrze gnieźnieńskiej odbędzie się koncert dedykowany abp. Józefowi Kowalczykowi. Wystąpi Orkiestra Filharmonii Poznańskiej pod dyrekcją Łukasza Borowicza.

Abp senior Józef Kowalczyk urodził się 28 sierpnia 1938 roku w przysiółku Jadownik Mokrych, Dębowe Domy. W 1956 roku rozpoczął studia i formację duchową w Wyższym Seminarium Duchownym „Hosianum” w Olsztynie. Święcenia kapłańskie przyjął 14 stycznia 1962 z rąk biskupa warmińskiego Józefa Drzazgi. Pierwsze doświadczenia duszpasterskie zdobywał jako wikariusz w parafii pw. Świętej Trójcy w Kwidzynie. W kolejnym roku został skierowany na studia specjalistyczne w Rzymie. Wyjechać jednak nie mógł, gdyż władza ludowa odmówiła mu paszportu. Rozpoczął więc studia w zakresie prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po uzyskaniu paszportu w 1965 roku kontynuował studia na Wydziale Prawa Kanonicznego słynnego Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego. W Rzymie ukończył też kurs kanonicznej praktyki administracyjnej przy Kongregacji Soboru (dzisiaj kongregacja Kleru) i w 1967 roku podjął współpracę z Sekretariatem Generalnym Synodu Biskupów w Rzymie. Uczęszczał także do studium przy Tajnym Archiwum Watykańskim, które ukończył z dyplomem archiwisty. W 1968 roku uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego. W tym samym roku rozpoczął Studium w Rocie Rzymskiej, zakończone tytułem adwokata Roty Rzymskiej. W 1969 roku podjął pracę w Kongregacji ds. Dyscypliny Sakramentów. W tym czasie stawiał także pierwsze kroki w watykańskiej dyplomacji.

W 1978 roku, dwa dni po wyborze kard. Karola Wojtyły na papieża, otrzymał misję tworzenia Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu. W tym samym roku został mianowany przewodniczącym Komisji ds. Publikacji pism Karola Wojtyły sprzed powołania go na Biskupa Rzymu. Funkcję tę pełnił aż do 2000 roku. Jako kierownik Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu brał udział w licznych zagranicznych pielgrzymkach Ojca Świętego Jana Pawła II. Po wznowieniu w 1989 roku stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską i Polską Rzeczpospolitą Ludową został mianowany nuncjuszem apostolskim w Polsce i podniesiony do godności arcybiskupa tytularnego Heraklei. Święcenia biskupie przyjął 20 października 1989 roku w Bazylice św. Piotra z rąk papieża Jana Pawła II. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa: Fiat voluntas Tua (Bądź wola Twoja).

W czasie swojej misji doprowadził do przywrócenia ordynariatu polowego Wojska Polskiego w 1991 roku oraz przygotował całościową reorganizację kościelnych struktur administracyjnych w Polsce, która dokonała się bullą Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae populus, z dnia 25 marca 1992 roku. Jej mocą erygowano 8 nowych metropolii i 13 nowych diecezji oraz rozwiązano unię personalną między archidiecezjami gnieźnieńską i warszawską. W 1996 roku Jan Paweł II utworzył również metropolię bizantyńsko-ukraińską (greckokatolicką) w Polsce, w której skład weszła archidiecezja przemysko-warszawska oraz nowoutworzona diecezja wrocławsko-gdańska, a wprowadzenie tych decyzji w życie zlecił nuncjuszowi apostolskiemu w Polsce.

Kolejne dopełnienie reformy strukturalnej Kościoła miało miejsce w 2004 roku i polegało na ustanowieniu dwóch nowych diecezji (bydgoskiej i świdnickiej) oraz jednej nowej metropolii (łódzkiej). Zakończenie zaś tej reformy miało miejsce 18 grudnia 2009 roku, gdy tytuł Prymasa Polski powrócił do arcybiskupów gnieźnieńskich durante munere.

Abp Józef Kowalczyk jako nuncjusz apostolski w Polsce negocjował tekst umowy konkordatowej i 28 lipca 1993 roku podpisał Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. Wymiany dokumentów ratyfikacyjnych dokonano w Watykanie 25 marca 1998 roku i miesiąc później konkordat wszedł w życie.

Abp Józef Kowalczyk zakończył misję nuncjusza apostolskiego w Polsce w 2010 roku. Pełnił ją przez niemal 21 lat – to najdłuższy staż nuncjusza w jednym kraju. 8 maja 2010 roku został mianowany arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim Prymasem Polski. Ingres do katedry gnieźnieńskiej odbył 26 czerwca 2010 roku.