Niewielkie dzisiaj Ostrowce położone są przy starym królewskim trakcie biegnącym z Krakowa do Sandomierza wzdłuż Wisły. Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem – dzisiaj w ołtarzu głównym – znajdował się pierwotnie w nieistniejącym obecnie kościele św. Jana Chrzciciela. historia obiektu została odtworzona na podstawie m.in. Kroniki Parafii Ostrowce, prowadzonej od 1939 r. przez kolejnych proboszczów.

Wpisany w historię

Autorzy kroniki, powołując się na XIX-wieczną tradycję, twierdzą, że pierwszy kościół w Ostrowcach został zbudowany już w 1229 r. przez Jana Naszyona (lub Nejszona), proboszcza wiślickiego. Informacji nie można obecnie potwierdzić. Bardziej prawdopodobny wydaje się być rok 1292, który podaje „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich” (Warszawa 1886 r.). Na pewno parafia Ostrowce istniała już w XIV wieku, gdyż została wymieniona w spisie świętopietrza (1326) i zapewne musiała posiadać kościół. Przekazy źródłowe (Akta Visitationis 1618 r.) przytaczają opis kościoła – na planie prostokąta, murowany z białego kamienia, kryty gontem, wsparty szkarpami. W II poł. XVI wieku kościół został sprofanowany przez kalwinów. Restaurowano go w 1602 r. dzięki staraniom kolatora Sebastiana Nieradzkiego. Wówczas w kościele znajdowały się trzy ołtarze. Gruntownej renowacji i przebudowie kościół poddano w latach 1897 – 1900, gdy proboszczem był ks. Karol Borewicz. Z tamtego czasu pochodzi elewacja z białego kamienia – wapienia stopnickiego, z pobliskiej kopalni w Kamiennej Górze k. Solca. Kościół jest utrzymany w stylu neogotyckim.

Obraz „przewidującej cierpienia”

Brak jest danych, kto namalował ów obraz i na czyje polecenie. Pierwsze wzmianki na temat wizerunku z Ostrowców znajdują się w aktach wizytacji bp. Mikołaja Oborskiego z lipca 1664 r. Wymieniają one trzy ołtarze na murowanych mensach: główny z obrazem św. Jana Chrzciciela oraz dwa boczne: po prawej z obrazem „Zdjęcie z krzyża”, a po lewej – z wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny. Być może obraz został zakupiony w warsztacie któregoś z malarzy tworzących dla kościołów małopolskich w czasach restauracji wielu kościołów po okresie kalwinizmu. Wprowadzenie i umacnianie kultu maryjnego było w takich sytuacjach dość powszechną praktyką.

Ks. Wincenty Zaleski SDB w „Sanktuaria polskie” (Warszawa, 1988) pisze, że pierwowzorem obrazu mógł być wizerunek Matki Bożej Opolskiej, znajdujący się w katedrze w Opolu.

Obraz, zanim trafił do Ostrowców, musiał wcześniej znajdować się w złych warunkach, bo właśnie w Ostrowcach przeprowadzono jego pierwszą zanotowaną w źródłach renowację. We wspomnianej Kronice Parafii Ostrowce znajduje się zapis: „…Pierwsza renowacja obrazu była w 1625 roku, widać z tego jak cennym zabytkiem jest odnowiony obraz smutnej, bo przewidującej cierpienia Matki Bożej…”. Napis na odwrocie poświadcza, że renowację przeprowadzono właśnie w Ostrowcach. Dotyczyła ona głównie lica malowidła. Nastąpiło prawdopodobnie przemalowanie i zmniejszenie formatu oraz zmiana tła. Obraz umieszczono w ołtarzu bocznym. W 1626 r. miała miejsce konsekracja kościoła i ołtarzy.

Renowacje przez stulecia

W XVII wieku głowy Maryi i Dzieciątka ozdobiono wczesnobarokowymi nimbami i koronami, zamienionymi na nowsze w XVIII wieku. Z tego okresu pochodzą także barokowe, srebrne sukienki z tłoczonymi złoceniami. Bogate zdobienia świadczą, że wizerunek cieszył się dużym kultem. Spis sreber z 1711 r. wymienia: korony srebrne, złocone do obrazu, szaty srebrne z jabłkiem i księgą, kamienie, sznur korali, srebrny złocony naszyjnik zdobiący obraz, a także jedwabną szatę.

W 1818 r. przeprowadzono kolejną renowację. Następna – bardzo dokładna – miała miejsce w 1900 r. Z kolei w 1934 r. obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem przeniesiono do nowego neogotyckiego ołtarza głównego z drewna sosnowego. Zapis z kroniki w 1939 r. znowu poświadcza kiepski stan obrazu: „…ząb czasu bardzo zniszczył ten wizerunek Matki Boskiej…”. Najpoważniejsze w dziejach obrazu prace renowacyjne trwały od 1998 r. Przeprowadzono je na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w ramach pracy dyplomowej Joanny Staszczuk pod kierunkiem Grażyny Korpal. Prace przy koszulkach wykonała Bożena Kupczak. W wyniku zrealizowanych prac odsłonięto w znacznej części malowidło pierwotne, pozostawiono część przemalowań z 1625 r. oraz złocone tło z 1900 r. Kolorystyka uległa „rozjaśnieniu i ochłodzeniu”.

Kult tylko lokalny

W XVIII wieku był on jednak dość znaczny, o czym świadczą wota i prace wykonane przy obrazie, a także działalność Bractwa Różańcowego, założonego przez ojców dominikanów 13 lipca 1730 r., wprowadzonego do parafii w Ostrowcach w 1731 r. Bractwo to, o czym informuje ks. Jan Wiśniewski w „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stopnickiem” (Marjówka 1929), miało zapis 3000 zł na wsi Konary, który „przepadł” po 1772 r., gdy wieś znalazła się w granicach Austrii po I rozbiorze Polski.

Na temat ostrowieckiego kultu mówi co nieco opis kościoła z 1857 r., wymieniając wizerunek, „do którego lud pobożny szczególną tchnie pobożnością jako łaskami słynącej” (pisze o tym m.in. Jarosław Tadeusz Leszczyński w „Sanktuaria Diecezji Kieleckiej”, Kielce 2013).

Jednak nigdy kult nie rozprzestrzenił się poza granice parafii, a nawet nie ma w Ostrowcach odpustu związanego ze świętem maryjnym. Ostatnio wprowadzono nabożeństwa fatimskie, które być może pozwolą powrócić do dawnego kultu maryjnego w ogóle, a w szczególności Matki Bożej Ostrowieckiej.

Ks. Dariusz Matuszewski jest proboszczem w Ostrowcach od pięciu lat i obserwuje gwałtowne kurczenie się parafii – młodzi ludzie nie zostają na gospodarkach, wyjeżdżają za lepszą pracą czy raczej za pracą w ogóle. Ostatnie 3 lata w statystykach parafialnych zapisały się dwukrotną przewagą pogrzebów nad sakramentem chrztu. Pomimo zmniejszania się stanu ludnościowego parafii i jej ubożenia, udało się zrealizować szereg prac renowacyjnych przy ołtarzach – wyłącznie z funduszy parafian i darczyńców. Do końca 2015 r. będą zakończone prace przy trzecim ołtarzu (bocznym).

W Ostrowcach dobrze przyjął się ostatnio kult Miłosierdzia Bożego i wspomniane nabożeństwa do Matki Bożej Fatimskiej. Okazały kościół, iluminowany nocą, wart jest odwiedzenia. W ołtarzu głównym niezmiennie króluje Matka Boża z Dzieciątkiem.

Przykład dobrej sztuki

Obraz ma wymiary 115x72 cm. Maryja trzyma Dzieciątko na lewej ręce, a prawą kładzie na sercu. Postacie Maryi i Dzieciątka przykryte są metalowymi sukienkami, zdobionymi wytłaczanymi motywami kwiatów, na głowach obu postaci – korony. W tle obrazu widoczne są kwiaty lilii. Na zasuwie – św. Jan Chrzciciel w Jordanie, pędzla Stanisława Styczyńskiego (obraz z 1934 r.).

W 1997 r obraz został wpisany do rejestru zabytków województwa kieleckiego. Znawcy przedmiotu określają go jako przykład dobrej sztuki cechowej, wyrosłej z tradycji średniowiecznej, bliskiej tradycji bizantyjskiej ikony.