MATEUSZ WYRWICH: – Po blisko pół wieku nieobecności dominikanie powrócili do Rosji. Jak do tego doszło?

O. JACEK DUDKA OP: – Na terenie Rosji było przed rewolucją ok. 10 mln katolików. Kiedy po rewolucji zamykano parafię pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Petersburgu, liczyła ona ponad 30 tys. wiernych. To ogromne dzieło zbudowali franciszkanie i jezuici. Samodzielnie dominikanie posługiwali w tej świątyni do 1892 r. Później parafię przekazano księżom diecezjalnym. Ale i wówczas pracowali tam francuscy dominikanie – do 1938 r., kiedy to ostatecznie Sowieci zamknęli ten kościół. Ks. Konstanty Budkiewicz, posługujący jako proboszcz od 1905 r., po rewolucji bolszewickiej zorganizował podziemne seminarium. Prowadził też szeroką działalność charytatywną i pedagogiczną. Został oskarżony przez bolszewików o szpiegostwo i – mimo protestu Watykanu, a także międzynarodowej opinii publicznej – zabito go strzałem w tył głowy 31 marca 1923 r. w moskiewskim więzieniu na Łubiance. W ten sposób ks. Konstanty dołączył do zamordowanych w czasie i po rewolucji ok. 200 tys. duchownych – kapłanów, zakonników i sióstr zakonnych (w tym ponad 4 tys. polskich kapłanów). Kiedy zamknięto kościół, założono w nim filię muzeum ateizmu i planowano otworzyć salę koncertową. W 1984 r. kościół został podpalony. Zrujnowany, po usilnych modlitwach różańcowych i prośbach został oddany parafianom w 1992 r. Początkowo pracował tam o. Eugeniusz Geynrikhs i o. Ludwik Wiśniewski. Później dojechali inni dominikanie. Ja pojawiłem się tam w 2010 r., w dzień po beatyfikacji ks. Jerzego Popiełuszki. Otrzymałem mocnego orędownika.

– Co znaczy być katolikiem w Rosji?

– Nie jest łatwo być katolikiem w Rosji. Dookoła są prawosławni – jest się w mniejszości. Trzeba to uznać i szukać jakiejś formy współpracy. Najlepszą formą świadectwa jest bycie prawdziwym chrześcijaninem, bez uprzedzeń do innych ludzi. Trzeba się modlić za wszystkich. Do Soboru Watykańskiego II my też uważaliśmy, że to oni mają się nawrócić. A to razem musimy nawracać się do Boga.

– Jak się jest kapłanem w Rosji?

– Na obrazku prymicyjnym mam wypisane słowa z Listu do Rzymian: „Nikomu nie bądźcie nic dłużni poza wzajemną miłością”. Tak więc trzeba się uczyć kochać ludzi takimi, jakimi są, i przybliżać ich do Boga. W ostatnich latach zmieniło się nieco rozumienie ekumenizmu. Mamy wspólną świadomość, że przecież tak niewiele nas dzieli, a tak wiele łączy: sakramenty, kult świętych i aniołów. Są pewne rzeczy, które trzeba dogadywać w grupach teologów. Ale dziś już chyba mniej ważne jest, w którą stronę się ktoś żegna.

– Jaka jest Polonia katolicka w Petersburgu?

– Bardzo różna. Są tacy, którzy mieszkają tam z dziada pradziada, potomkowie zesłańców, powstań, bądź tacy, którzy przybyli do Rosji z początkiem XX wieku, szukając lepszego zarobku, i zatrzymała ich tam historia. Zdecydowali się osiąść, a czasem już nie mogli wrócić. Jednak wielu z nich dopiero teraz odkrywa swoje korzenie. Wcześniej bali się przyznawać do polskości, bo mogły ich spotkać prześladowania. Poznałem Polkę, panią Jadzię Szymańską, która była prawą ręką o. Ludwika: pomagała, tłumaczyła zawiłości rosyjskiej duszy. Niezwykle piękna postać. Nigdy nie należała do Komsomołu, Pionierów czy KPZR. Mimo to skończyła studia i uważa siebie za najstarszą parafiankę naszego kościoła, bo… nigdy się z Kościoła nie wypisała.

– W 2012 r. współbracia wybrali Ojca na przeora klasztoru kijowskiego...

– Tak się złożyło, że w ciągu czterech lat byłem w trzech państwach i w pięciu klasztorach. Trudno było nadążyć. Mój poprzednik, o. Maciej Rusiecki, powiedział: „Wiesz, to teraz troszkę odpoczniesz”… No i jesienią ubiegłego roku, po siedemnastu miesiącach „odpoczynku”, wybrano mnie wikariuszem Rosji i Ukrainy. Dom mam w Kijowie, a większość czasu spędzam w podróży, przemierzając setki kilometrów, aby spotkać się ze współbraćmi.

– Jaka jest społeczność ukraińska?

– Na Ukrainie jest wielka różnorodność. W mniejszych zakątkach jest sporo katolików. Natomiast w większych miastach zdecydowanie przeważają prawosławni. Ukraina jest bez wątpliwości państwem postsowieckim, z ogromnymi jeszcze wpływami sowieckimi. Ale jest tam znacznie więcej katolików niż w Rosji. Mówi się, że ok. 700 tys., lecz nie byłbym tego taki pewien, uważam, że 500-700 tys. W Kijowie prowadzimy Instytut św. Tomasza z Akwinu. Studiuje tam siedemdziesięciu studentów na studiach dziennych. Dalszych dziewięćdziesięciu uczęszcza do studium rodzinnego i katechetycznego. Szkolimy specjalistów od życia rodzinnego i katechetów. Na tych dwóch ostatnich kierunkach jest dużo sióstr zakonnych – katoliczek i grekokatoliczek. W Kijowie nie mamy parafii, jedynie kaplicę Instytutu, gdzie przychodzą modlić się ludzie związani z nami. Natomiast w kościele parafialnym odprawiamy Msze św. po rosyjsku. Po hiszpańsku – w kościele św. Stanisława. Posługujemy też karmelitankom i siostrom od Matki Teresy z Kalkuty. Żywo współpracujemy z Kościołem grekokatolickim, którego wyznawców jest na Ukrainie ok. 4,5 mln. Mają wielu bardzo dobrze wykształconych teologów, którzy wspierają nasz Instytut. Rozwija się też dobra współpraca z prawosławnymi nie tylko Patriarchatu Kijowskiego, ale i Moskiewskiego. Nasz Instytut jest rozpoznawalny jako miejsce neutralne. Praktycznie jedyne, gdzie wszystkie konfesje mogą się spotkać. Co roku organizowane jest spotkanie teologów: „Uspienskie cztienia”. Na Ukrainie służymy też w innych miejscach: we Lwowie, w Czortkowie, Jałcie i Fastowie.

– A zatem współpraca z ukraińskim Kościołem jest znacznie szersza i lepsza…

– Jeden z prawosławnych księży Patriarchatu Moskiewskiego powiedział kiedyś, że to, co nas jednoczy, to Eucharystia i święci. Bo nikt nie odmówi świętości np. Janowi Pawłowi II. Jako ciekawostkę powiem też, że w Kijowie znajdują się relikwie św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Ks. Piotr, proboszcz parafii prawosławnej Świętych Piotra i Pawła Patriarchatu Kijowskiego, zwrócił się do nas o pomoc w ich uzyskaniu. Na terenie jego parafii mieszkało bowiem wielu Stanisławów, wśród nich były deputowany, który ufundował ikonę św. Stanisława jako wotum za cudowne uzdrowienie i któremu również bardzo zależało na zdobyciu relikwii świętego. Pomogliśmy ks. Piotrowi napisać podanie do kard. Stanisława Dziwisza. Ksiądz kardynał zgodził się, by wydzielono na Wawelu cząstkę relikwii św. Stanisława i tak trafiły one do kościoła Świętych Piotra i Pawła w Kijowie. Rozwijający się kult św. Stanisława Biskupa i Męczennika łączy nasze Kościoły. Pamiętam, kiedy pielgrzymowałem do Budsławia na Białorusi w 2005 r., zobaczyłem w małym miasteczku naprzeciwko siebie stojące kościół prawosławny i katolicki. Zapytałem starszej kobiety, jak wyglądają tu relacje między katolikami a prawosławnymi. Odpowiedziała mądrze: są takie same jak relacje prawosławnych między sobą i katolików między sobą…

– W pewnym momencie w Waszej dominikańskiej posłudze pojawiła się konieczność znalezienia się w nowej sytuacji społecznej Ukrainy.

– Naszą rolą nie jest zajmowanie się szeroko rozumianą polityką, ale służenie ludziom w każdej sytuacji, ponieważ Bóg zbawia człowieka w jego historii. Czasem ta historia jest niezwykle skomplikowana i bolesna. Przyznam, że było to dla nas wielkie doświadczenie znaleźć się w centrum ostatnich wydarzeń na Ukrainie. Czasem jedyne, co można zrobić, to pochylić się z miłością nad człowiekiem i okazać duchowe wsparcie. Na Majdanie wrzało. Często chodziłem tam odmawiać Różaniec.

– W miejsce, gdzie 20 lutego padały strzały, ginęli ludzie...

– Tak, obok mnie padł człowiek, śmiertelnie raniony przez snajpera. Zaledwie kilka sekund wcześniej znajdowałem się na jego miejscu. W pewnym momencie odszedłem parę kroków, bo zadzwonił do mnie współbrat. Zginął człowiek. Miał 39 lat. Postronny, dobry człowiek, który przynosił ciepłą odzież, woził do szpitala rannych. Zastrzelono go na oczach żony. Mam świadomość, że powinienem się za niego i wszystkich poległych modlić. Wtedy też poszedłem do kościoła i odprawiłem za niego Mszę św. Codziennie jeszcze przez kilka dni chodziłem w tamto miejsce i odmawiałem Różaniec.

– Cały świat chrześcijański widział, jak na Majdan dotarł różaniec. Modlitwa różańcowa zrobiła na wielu wrażenie…

– To było niezwykłe, co zrobił greckokatolicki ksiądz Petro Kobal. Przywiózł na Majdan 700 tys. różańców, które potem rozdawali wolontariusze. Ja też włączyłem się w tę akcję. Modlitwa różańcowa ma niezwykłą moc. Świadczy o tym zwycięstwo nad Turkami pod Lepanto w 1571 r., przypisywane modlitwie różańcowej. Niejeden reżim uległ Różańcowi. Jak choćby w 1955 r., gdy dzięki modlitwie różańcowej wielu tysięcy ludzi Sowieci zaprzestali okupacji Austrii, a z racjonalnego punktu widzenia na nic takiego się nie zanosiło. Podobnie było z różańcowym cudem na Filipinach w 1986 r. – upadek despotycznego rządu prezydenta Marcosa. Faktycznie w Kijowie ludzie zaczęli się modlić, nawracać dopiero po tym, jak zginęli pierwsi ludzie. Oczywiście, wcześniej też była modlitwa. Co godzinę pojawiali się tam księża greckokatoliccy czy prawosławni. Widać było wielką obecność i pomoc Matki Bożej. Na Majdan poproszono księdza pallotyna z figurą Matki Bożej Fatimskiej. Została ona poświęcona i umieszczona w namiocie kaplicy polowej. W czasie szturmu, na kilkanaście minut przed spaleniem namiotu, została stamtąd wyniesiona i umieszczona na scenie. W kościele pw. św. Aleksandra, gdzie odprawiamy Msze św., znajdował się szpital polowy. Przyjmowaliśmy ludzi na nocleg. Byli z Doniecka, Ługańska, Odessy, Krymu. Nawracali się. W kościołach czy cerkwiach trwały czuwania modlitewne, w których również brałem udział. Wszystkie kościoły były otwarte. Duchowe wsparcie było ogromne. Kościół stał się szpitalem, i gabinetem terapeutycznym, stołówką i noclegownią. Ludzie spali między ławkami. Niesamowicie to przeżywali. Uważali, że są niegodni, by móc spać w kościele. Zwłaszcza niewierzący tak myśleli.

– Co daje kapłanowi takie historyczne doświadczenie?

– Przede wszystkim przekonanie o kruchości życia i konieczności ciągłej troski o życie wieczne. To, co się wydarzyło, i co wydarza się na Ukrainie, poruszyło coś w ludziach, którzy dotąd żyli w przeświadczeniu, że nic od nich nie zależy. Komunizm bardzo głęboko zniszczył ludzi i znieczulił na zło. Teraz do wielu z nich wraca pragnienie wartości chrześcijańskich i życia w prawdzie. Pojawia się poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne i wzajemna solidarność. Wielu Ukraińców uświadomiło sobie, że zmiany trzeba zaczynać od samych siebie. Tak naprawdę na Majdanie bohaterem Ukrainy można było zostać bardzo prosto. Wystarczyło znaleźć się na linii strzału snajpera. Natomiast podejmować codzienny trud nawrócenia i wyzwalać się od uczucia nienawiści oraz chęci odwetu to jest ogromnie skomplikowany i długi proces. Ale z łaską Bożą jest to możliwe. Mnie osobiście przychodzi na myśl życiowe motto bł. ks. Jerzego Popiełuszki z Listu do Rzymian: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj!”.